Dinh dưỡng cho người cao tuổi cần có những gì cần lưu ý?

Dinh dưỡng cho người cao tuổi cần nhiều vấn đề phải lưu ý để có thể cân bằng dinh dưỡng vừa có thể tiêu hóa tốt. Bởi cơ thể của nhóm tuổi này có nhiều sự thay đổi do quá trình lão hóa. Các cơ quan chức năng không còn hoạt động tốt để tiêu hóa và hấp thu hoàn toàn thức ăn. Dẫn đến dư thừa hoặc khó tiêu hóa sau bữa ăn. Bên cạnh đó người cao tuổi cần những món ăn mềm dễ nhai nuốt; nên khi lập thực đơn hàng ngày cần lưu ý không chế biến các món như món nướng, khô, món nhiều gia vị…

Cơ thể người cao tuổi có những thay đổi nào?

Khi tuổi đã cao, cơ thể người cao tuổi có những sự thay đổi so với tuổi trưởng thành khi sức khỏe vẫn còn sung mãn. Những thay đổi đó là:

Sự thay đổi về hình thái ở người cao tuổi

• Chiều cao trung bình: Giảm 0,5 – 2cm/năm so với tuổi trưởng thành
• Giảm chiều cao 3 – 5cm nếu bị xẹp đĩa đệm cột sống, xẹp cột sống. Nếu giảm trên 6cm chiều cao thì có thể nguyên nhân do loãng xương

Thành phần cơ thể thay đổi

• Giảm tỷ lệ nước trong cơ thể: Ở tuổi 25 – 65% cơ thể là nước; ở tuổi 75 – 53% cơ thể là nước
• Khối mỡ: Ở tuổi 25 – tỷ lệ mỡ là 15%; ở tuổi 50 – tỷ lệ mỡ là 25%
• Khối cơ: Giảm nhiều, đặc biệt ở người không tập luyện thể dục
• Tỷ trọng gan giảm 18%, thận giảm 8,9% và phổi giảm 19,8%

Sự thay đổi về cấu trúc và chức năng cơ quan

• Giảm cảm giác thèm ăn, răng rụng,… làm giảm sức nhai thức ăn. Giảm tiết nước bọt, dẫn tới chậm tiêu hóa thức ăn
• Dạ dày bị co nhỏ, giảm sức co bóp, giảm bài tiết dịch vị. Dẫn tới giảm khả năng tiêu hóa, hấp thu các dưỡng chất như canxi, vitamin B12…
• Giảm nhu động ruột, dễ gây đầy hơi, khó tiêu, táo bón,…
• Suy giảm chức năng gan, mật
• Xơ hóa cấu trúc tim, mạch máu. Gây dày, giãn thành tim, thoái hóa van tim, xơ cứng các động mạch… Làm giảm cung lượng tim và tăng áp lực động mạch… Dẫn tới rối loạn nhịp tim, bệnh van tim, tăng huyết áp, suy tim…
• Giảm độ lọc cầu thận, tăng nguy cơ suy thận, xơ hóa thận, phì đại tuyến tiền liệt gây bí tiểu, nhiễm trùng…
• Giảm chức năng hô hấp do sự thay đổi của phổi và lồng ngực
• Suy giảm chức năng miễn dịch của cơ thể, ít đáp ứng kháng thể khi chích ngừa vắc-xin, dễ bị nhiễm khuẩn
• Thoái hóa hệ thần kinh dẫn tới suy giảm trí nhớ
• Có nguy cơ mắc bệnh ung thư cao hơn người trẻ
• Rối loạn dung nạp đường, tăng nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường
• Thoái hóa xương khớp, loãng xương, tăng nguy cơ té ngã

Thay đổi về các chức năng chuyển hóa năng lượng và các chất dinh dưỡng

• Chuyển hóa năng lượng: Nhu cầu năng lượng giảm khoảng 30% so với người trẻ. Vì giảm khối cơ bắp và ít hoạt động hơn
• Chất đạm: Khả năng tiêu hóa, hấp thu chất đạm kém. Giảm khả năng tổng hợp albumin của gan nên người cao tuổi thường bị thiếu chất đạm. Ngược lại, trong trường hợp ăn quá nhiều thịt thì quá trình phân hủy thịt sẽ xảy ra ở đại tràng, lên men. Tạo ra các chất độc gây hại cho cơ thể
• Chất đường bột: Người cao tuổi giảm sức chịu đựng với đồ ngọt. Có nguy cơ cao bị đái tháo đường do tuyến tụy giảm sản xuất insulin và có thể đề kháng insulin
• Chất béo: Giảm hoạt động của men lipase – loại enzyme có chức năng phân hủy chất béo. Nên người cao tuổi có nguy cơ cao tăng mỡ máu
• Nước: Giảm nhạy cảm với cảm giác khát nước. Nên người cao tuổi có nguy cơ bị thiếu nước
• Vitamin: Người cao tuổi thường ít ra nắng nên giảm khả năng tổng hợp vitamin D3(được da tổng hợp khi tiếp xúc với ánh nắng mặt trời) so với người trẻ

Thiết lập chế độ dinh dưỡng cho người cao tuổi

Những thay đổi về dinh dưỡng người già có thể ảnh hưởng tới cơ chế hấp thụ thức ăn của cơ thể, nhu cầu dinh dưỡng và khẩu vị. Vì vậy, khi xây dựng chế độ dinh dưỡng cho người lớn tuổi, cần chú ý tới những điều sau:

Nguyên tắc về dinh dưỡng và bữa ăn cho người cao tuổi

• Khẩu phần ăn đủ nhu cầu và cân đối các chất dinh dưỡng gồm: Chất đạm, béo, tinh bột, vitamin, khoáng chất, nước và chất xơ
• Chế biến thức ăn dễ tiêu hóa, nên có món canh trong bữa ăn
• Không bỏ qua bất kỳ bữa ăn nào trong ngày
• Có kế hoạch về thực đơn, theo dõi, đánh giá bữa ăn
• Theo dõi cân nặng, vòng eo, tỷ lệ mỡ cơ thể

Về khẩu phần ăn cho người cao tuổi

So với người 25 tuổi, nhu cầu năng lượng của người 60 tuổi giảm 20%, người trên 70 tuổi giảm 30%. Theo khuyến nghị cho người Việt Nam; cần duy trì nhu cầu năng lượng cho người cao tuổi là 1700-1900 calo/người/ngày. Về tỷ lệ các nhóm chất, năng lượng từ ngũ cốc chiếm 68%, chất béo chiếm 18% và chất đạm cung cấp 14% tổng nhu cầu năng lượng trong khẩu phần ăn hằng ngày. Việc điều chỉnh chế độ ăn cho người cao tuổi cần đảm bảo hợp lý. Duy trì chỉ số BMI ở mức khỏe mạnh là 18,5 – 22,9.

Chú ý về tinh bột, chất đạm, chất béo và muối

• Tinh bột: Nên ăn ở mức độ vừa phải. Mỗi bữa người cao tuổi chỉ nên ăn 1 – 2 bát cơm, ăn thêm khoai, sắn củ. Để cung cấp chất xơ ngăn ngừa táo bón
• Chất đạm: Nhu cầu protein của người cao tuổi trung bình ở khoảng 60 – 70g/ngày. Trong đó đạm động vật chiếm 30% lượng protein nạp vào cơ thể. Người cao tuổi nên giảm ăn thịt đỏ. Tăng cường nhóm thực phẩm giàu canxi (cá, tôm, cua) và protein thực vật (đỗ, vừng, lạc, đậu phụ,…). Đồng thời, cần hạn chế thực phẩm nhiều cholesterol như óc, da, nội tạng động vật. Nên ăn thêm cá, sữa chua và giới hạn số trứng là 3 quả/tuần
• Chất béo: Nên ăn cả mỡ động vật và dầu thực vật. Tỷ lệ chất béo từ thực vật nạp vào cơ thể nên chiếm 35% tổng lượng chất béo. Dầu thực vật không có cholesterol và ít axit béo bão hòa hơn mỡ động vật nên sẽ tốt cho những người bị tăng huyết áp và các bệnh tim mạch khác
• Muối: Hạn chế thực phẩm có hàm lượng muối cao như dưa, cà muối, thức ăn chế biến sẵn. Lượng muối ăn nên kiểm soát ở mức dưới 150g/người/tháng. Vì ăn nhiều muối sẽ làm tình trạng cao huyết áp thêm trầm trọng

Lưu ý Về chất xơ, nước và khoáng chất

• Chất xơ: Nhu cầu chất xơ của người cao tuổi là tiêu thụ 25g/ngày. Chất xơ hòa tan có tác dụng làm giảm cholesterol và đường máu, tốt cho bệnh nhân tiểu đường, tăng huyết áp. Đồng thời, chất xơ còn kích thích nhu động ruột, tránh táo bón, phòng chống xơ vữa động mạch. Vì vậy, người cao tuổi nên ăn các loại rau xanh và hoa quả giàu vitamin và khoáng chất. Nếu được, mỗi ngày nên ăn khoảng 300g rau xanh và 100g hoa quả
• Nước: Những người lớn tuổi thường uống ít nước vì sợ đi tiểu đêm nhiều gây mất ngủ. Trong khi đó, nước lại có công dụng rất lớn trong việc hỗ trợ tiêu hóa, đào thải các chất cặn bã ra khỏi cơ thể. Vì vậy, người cao tuổi nên uống đủ 1,5 – 2 lít nước/ngày. Chủ động uống nước ngay cả khi chưa thấy khát. Ngoài ra, các loại nước như trà xanh, chè sen, chè ngó sen,… cũng rất tốt cho người lớn tuổi
• Vitamin và khoáng chất: Nên bổ sung các loại thực phẩm giàu vitamin nhóm B, C, D,… và các khoáng chất quan trọng như canxi, sắt, kẽm,… để tăng cường sức đề kháng.

Một số lưu ý trong chế độ dinh dưỡng hàng ngày cho người cao tuổi

• Nên uống mỗi ngày 1 ly sữa ít béo, ít đường. Để bổ sung đầy đủ dưỡng chất cho cơ thể
• Sinh hoạt điều độ, ăn ngủ đúng giờ, kết hợp vận động để tiêu hóa tốt hơn, cải thiện sức khỏe
• Chia bữa ăn thành nhiều bữa nhỏ trong ngày và tạo không khí vui vẻ, thoải mái khi ăn
• Khi ăn nên ăn chậm, nhai kỹ
• Ưu tiên chế biến các món hấp, luộc nhừ thay thế món rán, nướng. Để giảm hấp thu cholesterol và giúp tiêu hóa dễ dàng hơn
• Cần thay đổi thực đơn thường xuyên. Tránh thực đơn quá đơn điệu để ăn uống ngon miệng hơn
• Nên chế biến các món ăn mềm, nhừ, thái nhỏ để nhai nuốt và tiêu hóa dễ hơn
• Không ăn quá no, đặc biệt là vào buổi tối
• Chọn thực phẩm theo bệnh lý: Một số người mắc các bệnh mạn tính như đái tháo đường, tăng huyết áp,… nên cần chọn đúng loại thực phẩm phù hợp, có tác dụng kiểm soát bệnh tật. Cụ thể, cần tây, dưa leo, cà chua, bí đao, khoai từ, rau diếp, mộc nhĩ, giá đậu,… giúp ngăn ngừa bệnh tăng huyết áp và tim mạch. Thực phẩm tốt cho bệnh nhân đái tháo đường gồm bí xanh, rau muống đỏ, rau ngót, hoa atiso, khổ qua,…;
• Sau khi ăn nên ngồi tại chỗ hoặc đi lại nhẹ nhàng trong vòng 30 phút. Để giúp dạ dày nhào trộn thức ăn, dễ tiêu hóa hơn

Người cao tuổi nên có một chế độ dinh dưỡng hợp lý. Giữ tinh thần thoải mái và duy trì vận động vừa sức để cải thiện sức khỏe. Làm chậm quá trình lão hóa và có tuổi thọ dài hơn.

Một số thực đơn đầy đủ dinh dưỡng cho người cao tuổi

Thực đơn số 1

SÁNG:

• Súp nghệ bí đỏ (Bí đỏ gọt vỏ hấp, tán nhuyễn xào với hành tây, nghệ cắt lát, dầu oliu, thêm nước xuýt gà)
• 1 lát bánh mì ăn chung với súp
• 1 trái chuối
• 1 ly sữa nóng (Uống sau khi ăn từ 45 phút – 1 giờ)

TRƯA:

• Cơm trắng (1 chén ½)
• Canh bông bí nấu với tép tươi
• Cá kho tiêu
• Đậu bắp hấp, chấm nước mắm dằm trứng gà luộc.
• 2 múi bưởi

CHIỀU:

• Cơm trắng (1 chén)
• Canh đậu hủ trắng nấu nấm
• Thịt kho củ cải trắng
• Cải thìa xào dầu hào
• 1 miếng đu đủ

TỐI : trước khi đi ngủ: 1 ly sữa nóng

Thực đơn số 2

SÁNG:

• Bánh canh (sườn non, cà rốt, hành tây)
• 1 cái bánh bơ lạt
• 1 trái chuối
• 1 ly trà chanh mật ong nóng (½ trái chanh, 1 muỗng canh mật ong)

TRƯA:

• Cơm trắng (1 chén ½)
• Canh nạc gà nấu rau củ (đậu trắng, cà rốt, khoai tây, susu…)
• Tôm rim
• Rau chân vịt xào tỏi
• 1 trái sa-bô-chê
• Xế chiều dùng thêm ly sữa tươi hoặc 1 hũ sữa chua

CHIỀU:

• Cơm trắng (1 chén)
• Canh xà lách son nấu thịt nạc
• Đậu hủ kho nấm
• Cà rốt, bông cải hấp trộn dầu oliu
• 1 miếng dưa hấu

TỐI: 1 ly sữa nóng trước khi đi ngủ

Thực đơn số 3

SÁNG:

• Bánh mì đen với trứng gà ốp la (trứng chiên chín)
• 1 miếng phô mai +1 trái chuối
• 1 ly nước cam tươi

TRƯA:

• Cơm trắng (1 chén ½)
• Canh rau má nấu thịt nạc
• Cá thu hấp hành
• Rau lang luộc chấm nước cá thu hấp
• 1 trái táo đỏ
• Xế chiều dùng thêm ly sữa tươi hoặc 1 hủ sữa chua

CHIỀU:

• Cơm trắng (1 chén)
• Canh chả cá thác lác nấu cải cúc
• Đậu hủ chiên nhồi thịt sốt cà
• Bầu, bí, cải thìa hấp chấm nước mắm dằm trứng gà luộc
• 1 trái mãng cầu

TỐI: 1 ly sữa nóng trước khi đi ngủ